– Update: 3 mei 2023 –
Audio in superhoge kwaliteit heet HD Audio, of 24 bit. Ook analoge vinyl is weer volop in de belangstelling, dus ik besloot het allemaal weer eens te gaan testen. Wat is het precies, waar kan je het halen, en klinkt 24 bit of vinyl echt beter dan CD of MP3?
Wat is Hi Res Audio 24 bit?
Geluid is een golf. De groef in vinyl is diezelfde golf, heel klein, maar gewoon zichtbaar onder een vergrootglas. Analoog dus. Als je die golf in het groot natekent op ruitjespapier, met puntjes, is het geluid digitaal. Bij elk puntje staat een X en Y-getal. Hoe kleiner de blokjes, hoe meer getallen, hoe hoger de kwaliteit.
De y-as is de bit diepte. Bij CD zijn dat 64.000 blokjes, oftewel 16 bit. Bij 24 bit zijn dat 16 miljoen blokjes. Dat is niet twee keer zoveel, maar 250 keer zoveel.
De x-as is de sample rate: het aantal metingen per seconde. Bij CD is dat 44 kHz (44.000 x per seconde). Bij HD is dat 96 tot 192 kHz. Of soms nog hoger.
Bitrate, Compressie en Codec
Bitrate betekent de hoeveelheid data per seconde. Bij CD is dat 1440 kbs (oftewel 1,44 Mb per seconde). Bij een MP3 (of OGG of AAC) wordt de data gecomprimeerd (wiskundig kleiner gemaakt met compressie), bijv. tot 256 kbs. Tijdens het afspelen wordt dat weer gedecodeerd tot de volledige 1,44 Mb per seconde, met nauwelijks hoorbaar verlies. De CoDec (dat staat voor Coderen-Decoderen) is het compressie-algoritme voor het in- en uitpakken.
Een voorbeeld. Het volgende getal kan je ook korter noteren:
“123123123123123123123123123123123123123123123123123123123123123123123”
Dat is hetzelfde als “24×123” en dat is veel korter.
Dat is compressie.
Het verschil tussen 16 bit (CD) en goed gecomprimeerde 16 bit (MP3) met een hoge bitrate van 256Kbs die zes keer kleiner is dan CD is bijna niet te horen.
- Doe deze test: MP3 of WAV maar eens
- of deze test: 128 of 320 kbs MP3.
- Of deze luistertest.
- Of mijn eigen luistertest: hoor jij het verschil tussen 24bit en MP3?
Deze kwaliteitsverschillen zijn eigenlijk op elke audio-set wel te horen, je hebt daar geen topset voor nodig. Het helpt natuurlijk wel. Ook een top-DAC en een top-versterker schelen enorm.
Vinyl kan soms beter klinken dan CD, want analoog zou je kunnen vergelijken met 24-bits HD audio. Ik denk dat daarom 24-bits HD audio zo in opkomst is, want je wil dat het net zo goed klinkt als je oude plaatjes vroeger, op vinyl.
Maar vinyl heeft veel nadelen:
- Vinyl slijt snel
- 33 toeren is te weinig
- Draaitafel en element zijn erg prijzig
- Er zijn grote verschillen in persing
- Er zitten altijd ruis en tikken op
- Vinyl heeft minder bereik
- Er zitten rafelrandjes in het hoog
- Mastering voor vinyl is afwijkend om beperkingen van vinyl te compenseren
- Om van gebruiksgemak nog maar te zwijgen
De persing moet dus ook goed zijn: hoor hier maar eens hoe goed een Japanse persing klinkt, vergeleken met een mindere persing.
Digitaal heb je al die nadelen niet. Behalve dan dat tegenwoordig de mastering teveel loudness heeft. Op vinyl is dat fysiek onmogelijk, dus daar kan het soms beter klinken, omdat de mastering niet opgepompt is (de bas kan niet hard zijn op vinyl, want dan vliegt de naald uit de groef, en dan past er te weinig muziek op. Vandaar de RIAA-curve). Vergelijk op deze site je favoriete plaat maar eens: de vinyl-versie staat in het groen, de CD in het rood. Wedden? En helaas staat de 24-bit versie ook soms in het rood… Vinyl is dan dus de enige goed klinkende versie!
Soms heet HD ook wel 24 bit FLAC – de standaard voor “downloaders”. FLAC is lossless compressie: zonder een bitje verlies, maar wel “ingepakt”.
Soms zijn 24 bits files direct van vinyl opgenomen. Dat is soms mooier dan CD, maar niet zo mooi als echte 24 bit. Upsamplen van 16 bits naar 24 bit is zinloos, want informatie die er niet is kun je er ook niet bij verzinnen. Net als bij foto’s in lage resolutie: die krijg je nooit meer echt goed, wat voor truukjes je ook uithaalt. Ook andere enhancers, zoals de Aftermaster Pro zijn onzin. Dat ding maakt het geluid alleen maar harder, met een compressor.
Je kan ook een audiofiele player gebruiken (zoals Audirvana) maar dat heeft ook weinig zin. Het digitale signaal wordt door elke player op dezelfde manier doorgesluisd. Daar is het tenslotte digitaal voor! Zie ook dit overtuigende artikel. Het enige wat (enorm) verschil kan maken zijn de DAC, de versterker en de speakers of koptelefoon. En de audio-bestanden zelf natuurlijk, en de mastering-kwaliteit daarvan.
Waar haal je 24 bit HD Audio files?
Je kon ze in diverse winkels online kopen maar dat was allemaal onhandig en te duur. Dus dan maar via: torrentsites of nieuwsgroepen. Daar zoek je dan op 24 FLAC of SACD en dan vind je van alles.
UPDATE: Qobuz en Apple hebben inmiddels 24-bit muziek. Die zijn daarmee de enige.
Maar het fijne mooie warme vinyl-geluid werkt ook wel als MP3. Op Youtube vind je inmiddels veel topkwaliteit vinyl en dat klinkt vaak verbluffend mooi. Dat kun je dan hier downloaden en op een top DAP zetten. Zie deze blog.
Hoe speel je 24-bit FLAC files af?
Kan niet direct in iTunes, wel met VLC, de onovertroffen open source alleskunner, of met andere audiofiele players zoals Audirvana. Maar: je kan FLAC zonder verlies simpel converteren naar Apple Lossless (m4a) met het programma XLD – en dan kan je het wel gewoon in iTunes afspelen. Converteren gaat razendsnel en zonder verlies. Alleen de “container” is anders, de echte bits worden niet veranderd.
Op een Mac moet je eventueel de Audio Uit aanpassen, via de Audio/MIDI configuratie (tik ⌘-Spatie en dan midi): zet daar de Audio Uit op 24 bits / 96.000 Herz. Maar meestal gaat dit vanzelf als je bij de audio-uitvoer je externe DAC kiest. Externe WAT?
Een externe DAC met 24 bit
Om 24-bit audio vanaf je computer af te spelen heb je een externe DAC nodig: een Digitaal-naar-Analoog-Converter. De DAC in je computer zelf (de audiokaart) doet dat ook, maar dat is vaak maar een goedkoop middelmatig ding. Met zo’n externe DAC klinkt alle muziek uit je computer veel beter, ook je MP3’s. In dure moderne digitale versterkers zit zo’n DAC al ingebouwd, dus dan heb zo’n externe DAC niet nodig.
Het moet via kabels, het kan niet draadloos. Bluetooth kan geen 24 bit, en Airplay ook niet. Zie ook dit artikel over Airplay. Airplay maakt er 16 bit van (CD-kwaliteit). Voor 24-bit HD kwaliteit moet de DAC met een USB- kabeltje direct aan je computer hangen. Een oud laptopje kan je als audio systeem nemen, en naast je versterker zetten (of gebruik een goedkope standalone mediaspeler). Veel goedkoper dan al het High End Audio spul van vroeger. En je kan dat allemaal simpel draadloos bedienen met de Remote App op je iPhones / iPads, of in het geval van die mediaspeler ook met een gewone afstandsbediening.
Zie het artikel over allerlei DAC’s en audiokaarten.
Standalone Hi Res Audio Players
Er zijn ook standalone Hi Res Audio Players. Zoals de Shanling M0 (95,-) zo klein als een Apple Watch. Of andere players, zoals deze Fiio Audio players. Die zijn er ook met wifi en met apps voor Spotify en zo. 24 bits FLAC bestanden kun je daar ook mee afspelen. De best klinkende goedkope is de Zishan (rond 100,-).
En de Google Chromecast Audio dan? Is toch ook 24 bit?
Er is een alternatief voor Airplay, namelijk een Google Chromecast Audio (39,-). Let op de toevoeging “Audio”: de gewone Google Chromecast heeft geen HD geluid, dus die moet je voor superhoge audiokwaliteit niet nemen. Bij de Google Chromecast AUDIO is de analoge uitgang tegelijk ook digitaal, mits je een optische TOSlink-kabel gebruikt (niet meegeleverd, dus die moet je los kopen). De interne DAC van de Google Chromecast Audio is gewoontjes, maar met een digitale TOSlink-kabel heb je de maximale geluidskwaliteit, via het top-geluid van je eigen externe DAC of digitale versterker. De Chromecast Audio is 24-bits. En ook nog eens supergoedkoop. Maar er zijn wel wat nadelen aan die Chromecast, die je overigens wel kan oplossen:
- Kan geen iTunes of Apple Music streamen vanaf IOS (kan wel via Airfoil)
- Third-party apps nodig (zoals Airfoil) om audio te streamen vanaf een computer
- Multiroom nog niet beschikbaar (kan wel via Airfoil)
- Ondersteunt geen AIFF, maar dat is simpel te converteren naar o.a. FLAC met XLD of andere software
Klinkt HD Audio echt beter?
Jazeker. Mooier dan CD en zelfs mooier dan vinyl, want zonder alle nadelen van vinyl. Het geluid is net als vinyl prachtig, ronder en aangenamer, fluweliger en vetter, met zijdezacht hoog, je kan er langer naar luisteren, je kan ‘m harder zetten, het is als een warm bad, een weldadig genot. Alhoewel het toch maar een subtiel verschil is. Het lijkt op ouderwets analoog, zonder de nadelen daarvan.
Op een hoofdtelefoon hoor ik het verschil trouwens totaal niet, en ik heb best een goed en duur ding: een Sennheiser HD 850. Geen verschil, zelfs niet tussen 24 bit en een MP3-tje van 320k. Op m’n B&W 802’s hoor ik het verschil wel.
En het is moeilijk om goede 24 bits files te vinden. Alle digitale opnamen vanaf ongeveer 1984 tot en met 1998 waren allemaal in 16 bit, dus daar heeft het geen zin om die in 24 bit te zoeken: de CD is dan gewoon het origineel. Pas vanaf 1998 bestond er 24 bits. Oudere analoge opnamen van tot en met mid jaren 80 kunnen ongelofelijk mooi klinken, maar zijn soms lelijk of te hard geremasterd, of juist te zacht (dan verlies je veel bits). Als je eenmaal goede files heb gevonden klinkt het wel fantastisch. Bijvoorbeeld recente 24 bits remasters van Grateful Dead, Rush, Beatles, Santana, Billy Joel, Daft Punk, Ahmad Jamal, Zappa, Hendrix, Faithless, Deadmau5, Tool, David Gilmour, Herbie Hancock – daar heb ik allemaal prachtige 24 bit remasters van gevonden.
De 16 bits-CD-ellende heeft dus ongeveer geduurd van 1984 tot 1998, die muziek uit dat tijdperk krijg je never nooit meer goed, tenzij het toevallig analoog was opgenomen. Zelfs de allerduurste state-of-the-art, zoals sommige Prince-platen, Empire van Queensrÿche, Tutu van Miles Davis of 90125 van Yes: krijg je nooit meer goed. 24 Bit is vooral van belang in de studio, want bij elke bewerking gaat de kwaliteit achteruit. Nieuwere muziek heeft vaak weer te lijden onder de Loudness War. Dus die krijg je ook nooit meer goed, zelfs niet als het 24 bits is.
Prince ja! Waarom geen remasters?
Even een krachtig citaat, hoor je het ook eens van een ander: “Prince’s catalog has languished, with everything before 1990’s Graffiti Bridge suffering from a fatal thinness, especially the earliest, wildest records… all faint and flattened…
Maar je kan die Prince-platen gewoon zelf remasteren, zie mijn blog daarover! Hier een paar voorbeeldjes:
Alphabet Street – INTRO – Original
Alphabet Street – INTRO – Remaster by AJ
Paisley-Park – INTRO – Remaster by AJ – Source: vinyl
Raspberry-Beret – INTRO – Remaster by AJ – Source: vinyl
Girls & Boys – INTRO – Remaster by AJ – Source: vinyl
When-Doves-Cry – INTRO – Remaster by AJ – Source: vinyl
HD Audio Testfiles en oordeel
Miles Davis – Kind of blue – Veel mooier zo op vinyl dan de meest recente digitale remasters. Oude platen klinken klinken dus mooier dan CD’s. En 24-bits FLAC files die direct van vinyl zijn opgenomen, klinken soms zelfs mooier dan recente remasters.
Daft Punk – Random Access Memories: klinkt op 24-bits schitterend. Niet normaal!
Beatles Orange album – mooi voorbeeld: klinkt waanzinnig! Er zaten ook MP3-tjes bij, en die klinken ook al extreem goed. Een bewijs dus dat MP3’s van goede masters beter zijn dan CD’s van minder goede masters.
Billy Joel – The stranger. Klinkt exact als de LP vroeger. Veel mooier dan de CD. Niet gek, want het is ook direct van oud vinyl opgenomen. Je kan vaak 24 bit FLAC files vinden die direct van vinyl zijn opgenomen.
Muse – alles van Muse klinkt veel mooier op 24 bit. Het is zelfs zo erg, dat ik alleen fan van 24 bit Muse ben; 16 bit Muse trek ik niet.
George Duke – Dreamweaver. Dit is state-of-the-art audio. In de modernste, hoogste kwaliteit. Maar ik hoor geen verschil tussen de 320 MP3 en de 24-bit FLAC, beide van dezelfde master. Het lijkt er dus op dat ik gewoon het typische warme vinyl-geluid prefereer. Dat is toch wel weer gek.
Miles Davis – Tutu / Amandla. Dit is uit het tijdperk 16 bits, van voor 1998, dus die krijg je nooit meer goed. Vermoeiend geluid. Eeuwig zonde. Wel waanzinnig goeie muziek, dat wel.
Eindoordeel
Het blijkt dus dat we (of ik, het kan ook aan mij liggen) van het typische geluid van vinyl houden. Kan je dan dat typische vinyl-karakter niet gewoon als filter toepassen op al je audio? Ja, daar is een App voor: Airvinyl. Die laat al je mp3’s klinken alsof het vinyl is. Ik heb het op mijn iPad gezet en het klinkt inderdaad best wel goed. Behalve dat Loudness probleem bij moderne muziek, dat is onmogelijk om zo op te lossen. En jammer dat het alleen vanaf iPad / iPhone werkt, want dezelfde App in de AppStore, Airstreem genaamd, is niet beschikbaar of geeft een foutmelding. Lekker dan.
Als er uitgebreid getest wordt blijkt er overigens niemand het verschil te kunnen horen tussen 16 bit en 24 bit. Zelfs tussen 8bit en 16bit is het moeilijk: doe deze test maar eens. Hier nog een test tussen 16 bit en 24 bit.
UPDATE oktober 2015: Na weer wat nieuwe en betere apparatuur heb ik weer eens een paar weken alles opnieuw getest. 24 Bits digitaal vind ik nu toch echt mooier dan 24 bits vinyl, door al die nadelen van vinyl die ik bovenaan heb genoemd. Dus dat Vinyl-filter hoeft voor mij ook niet meer.
UPDATE 2020: HD Audio heet inmiddels Hi Res Audio. De kleine players zoals de Zishan zijn nu wat mij betreft de beste. Een goede DAC kan nuook, en is ook goedkoop. Zie de blog over DAC’s.
Doe de test
Doe deze test: MP3 of WAV maar eens, of deze test: 128 of 320 kbs MP3. Of doe deze luistertest. En hier staan er ook nog een hoop blinde audio-tests. De simpelste is denk ik deze blinde audiotest. Hier ook nog een site waar je bestandsformaten kan vergelijken.
Gebruik een goede DAC met een goede koptelefoon zoals een Sennheiser HD600. Of goede speakers met een top-versterker.
Hier mijn eigen test: welke is het 24 bit origineel, en welke is de 256k MP3?
Dolby Headphone masters, 8D
Grappig, die Dolby Headphone masters. Die klinken inderdaad op een hoofdtelefoon ongelofelijk mooi, omdat er een omgeving gemaakt wordt, waardoor het net lijkt alsof het buiten je hoofdtelefoon klinkt, in een echte ruimte. Verbluffend. Maar op speakers klinkt zo’n mix totaal waardeloos. 8D is een leuk foefje voor een minuut, maar na een minuutje constant ronddraaien wil je meteen weer terug naar gewoon stereo. Waarom zou je de muziek de HELE TIJD constant willen laten ronddraaien, alsof je in de kermis zit? WAAROM??
De PONO player van Neil Young
De PONO-player leek aanvankelijk een groot succes te gaan worden op Kickstarter. Het is een soort iPod maar dan met HD audio. Op een iPod kan je trouwens wel hoge kwaliteit afspelen, in het Apple Lossless formaat ALAC. Alhoewel de iPod tot 16 bit gaat, CD-kwaliteit dus, en niet tot 24-bit HD.
Maar de kwaliteit van de hoofdtelefoonuitgang op de Pono player lijkt mij niet te vergelijken met een externe DAC van topkwaliteit, dus zolang je die hoofdtelefoon-uitgang gebruikt kom je denk ik niet boven CD-kwaliteit uit. In mijn ogen/oren is die hele PONO totale onzin dus.
UPDATE: er zijn inmiddels veel betere kleine Hi Res Audio players zoals de Zishan.
Loudness war en mastering
In de Volkskrant van 13 juni 2015 stond een artikel over geluidskwaliteit. Het deskundige panel bevestigt dat vinyl en 24-bits HD audio veel mooier klinken. Ook gaat het over de loudness war: alles moet tegenwoordig zo hard mogelijk klinken, wat lelijk en vermoeiend voor je oren is. Er wordt gesteld dat niet alleen moderne muziek, maar ook oude muziek lijdt onder nieuwe remastering. Dat vind ik ook, maar niet altijd: vooral bij MP3 win je veel aan kwaliteit als het signaal niet te zacht is.
Bijvoorbeeld oude remasters van Toto: die zijn veel te zacht, zo’n laag volume kan alleen werken op 24-bit of vinyl, niet op MP3. Die paar bitjes die je maar hebt moet je wel vullen, als je dat niet doet, gebruik je voor 95% van de track virtueel maar 4 bitjes, die volle 16 gebruik je alleen voor die paar harde klappen in het nummer.
Nieuwe remasters klinken dan soms veel beter. Het signaal moet hard uitgestuurd worden, maar zonder oversturing of clipping, en zonder hoorbare compressors en limiters. Neem alle recente Beatles heruitgaven of Daft Punk. Klinkt allemaal schitterend, op 24 bit FLAC, maar ook zelfs prachtig als 16 bit MP3. Mede omdat het top-masters zijn, met het signaal vol uitgestuurd, zonder hoorbare compressie of limiting – en dan blijft het zelfs als MP3 bloedjemooi.
Zie ook het stukje “Geluid voor AV” op rocweb.nl/geluid en de vergelijking tussen Spotify en Apple Music
Pff daar gaan we weer vinyl als maatstaf. Deze keer zelfs vergeleken met 24bit 96Khz sample rate. Om maar een voorbeeldje te geven wat met vinyl niet kan: Een toon lager als 40Hz alleen rechts (of links) weergeven. Met vinyl is zijn bastonen mono omdat anders de naald uit de groef zou springen. Met een 128Kb MP3tje is dat geen probleem. Feit is en blijft dat van high speed studio master tapes naar vinyl een groot deel van het geluid gewoon verloren gaat, weg is, foetsie kwijt. Overigens ben ik het er mee eens dat niet de menselijke oren maar het menselijk brein digitaal, synthetisch geregistreerd, geluid kan onderscheiden van analoge geluid reproducties. Maar ik vermoed dat dit komt door de enorm gedetailleerde weergave die, zonder omgevingsgeluid, etherisch haast onnatuurlijk over kan komen. Das ja, zeker 12inch 45rpm klinkt lekker zelfs met het gekras op -35db erbij 🙂 maar dan liever over een minimaal 50KW soundsystem i.p.v. thuis. Trouwens 16bits cd ellende? Speel maar eens een JVC XRCD op een goede CD player bijvoorbeeld Jazz in de pawnshop en vergeet maar dat LP het ooit gaat halen vergeleken bij een 16bit datastream van 1,4Mb per seconde. Ain’t gonna happen. Mensen fantaseren nu eenmaal voor 80% wat ze horen, dat is het mooie aan geluid..
Hoi AartJan,
Je tekst “Vinyl klinkt weer beter dan CD, dat kun je vergelijken met 24-bits HD audio”….
Ik hoop dat je beseft dat dit echt lariekoek is?
Het dynamisch bereik van vinyl ten opzichte van 24 bits is 2,5xzo laag.
Het klinkt anders, dat klopt.
Maar beter is de twist die men zelf ervaart.
Daarnaast zijn de meeste masters van de laatste 25 jaar ook al digitaal voordat er een vinyl van gesneden wordt.
Dus dan zou het beter dan het origineel klinken?
Nou ja, zie daarover ook dit artikel met wat meer nuancering.
Ik vind niet dat in het artikel enige nuancering is terug te vinden. Het is wel een goed bedoeld, maar als ik lees dat een cd bijna altijd te veel loudness heeft en dit op vinyl niet zo is, dan moet ik wel even slikken. Loudness is volgens mij juist het gevolg van de beperkingen van vinyl en niet van cd.
Loudness past men toe om de zachte geluiden van muziek niet in de ‘Hiss’ en ‘Rumble’ van de grammofoon, de naald en de tikken te laten verdwijnen. Daarom moet je bij vinyl de zachte geluiden ‘oppeppen’, met verlies van dynamiek als gevolg.
Dat dit proces in de digitale tijd tot complete waanzin is vervallen doet daar niet aan af. Met digitale techniek kun je nog meer muziek, nog beter verminken.Maar dat is geen Loudness War.
Wat men daarmee bedoelt is The War ON Loudness. De techniek van loudness kan namelijk net zo goed op vinyl als op digitale muziek worden toegepast. Het was op een cd dat ik voor het eerst muziek hoorde waar de muzikant, Lou Reed, het advies bij gaf om de muziek van ‘Set the Twilight Reeling’ harder af te spelen dan je gewent was. Dat lijkt in tegenspraak met een ‘War on Loudness’ maar is het gevolg van een ‘zachtere modulatie’.
Gemiddelde modulatie op het niveau van -22 LUFS (loudness units to full scale) met true peaks van -1 LUFS en gedeelten die een aantal seconden harder of zachter dan het gemiddelde van -22 LUFS mogen zijn levert namelijk een zachter klinkend signaal. Maar door de versterker een beetje harder te zetten krijgt het geheel meer dynamiek ZONDER luid te klinken.
Op vinyl is dit niet mogelijk. Simpel omdat het zachte geluid dan zachter wordt dan het kabaal van de hiss, de rumble en de tikken in de plaat. Met andere woorden vinyl MOET enige loudness worden meegegeven. Bij digitaal hoeft dat niet.
Waarom dat wel gebeurt is in de geschiedenis van de muziek industrie is omdat alle muziekanten met de reclamejongens moesten vechten om op te vallen op de radio.
Gelukkig maakt de digitale techniek het mogelijk om dat te veranderen. Want gecomprimeerde advertentie-flauwekul heeft eigenlijk maar 1 niveau. Zo dicht mogelijk tegen de 0 db aan. (0db is het hardste niveau bij geluid). Maar als het wordt uitgezonden op de radio, wordt het volgends regels van de EBU (European Broadcasting Union) automatisch op een gemiddeld niveau afgeregeld van -22 LUFS. Met andere woorden als er geen dynamiek inzit klinkt het erg zacht.
Zo worden de reclame jongens gedwongen tot het maken van minder gecomprimeerde reclame. Want als ze het comprimeren is het te zacht ten opzichte van de rest.
Kortom loudness heeft helemaal niets met vinyl of digitaal te maken. Het is gewoon de technicus die muziek loud maakt en niet het materiaal waarop het is vastgelegd.
Muziek op vinyl wordt ALTIJD van digitale files gemaakt. 24 bit kan veel dynamischer zijn dan je in vinyl kwijt kunt. Natuurlijk kun je slechte cd’s of slechte digitale files hebben. Maar als je hetzelfde digitale file hebt, daar een analoge master van snijdt die als matrix gaat dienen voor het persen van vinyl, dan zal het eindproduct daarvan NOOIT beter klinken dan het digitale file.
En dat proces is nu precies het proces dat men bij vinyl toepast. Dan heb ik toch echt lieve het digitale file. En…….. dat is ook nog eens beter voor het millieu!
Macht mit die Umwelt zu liebe….. ;-)
“Muziek op vinyl wordt ALTIJD van digitale files gemaakt.”
Nogal een conclusie en veel smijtwerk met terminologie. Echter terminologie op zichzelf is lineair beperkt.
Ik zeg jou: digitaal is in de basis essentie nog altijd analoog.
Daarnaast lijkt het alsof je TAPE vergeet. Misschien enige nuancering toepassen? ;)
Tape… je bedoelt bandjes. Zoals ik er vroeger veel op mijn Nagra gebruikte bijvoorbeeld.
Nee hoor die vergeet ik nooit. Ik heb er veel versleten en ik heb er veel bewaard. Maar ook vroeger, toen mijn Nagra net zoveel kostte als een Volkswagen kever, werden banden niet gebruikt om Vinyl van te maken.
Wel om er een Mastertape mee te maken. Er werd dan eerst een plaat gesneden van relatief zacht materiaal. Daar werd een gesmolten metaal over gegoten, zodat alle groeven en de plaat zelf door het metaal werden bedekt. Dat werd dan het negatief van de te persen grammofoonplaat.
Om het vinyl, de eigenlijke grammofoonplaat te maken, pers je met het negatief in het vinyl en krijg je een plaat die je op je grammofoon kunt afspelen.
Muziek studio’s maakten de negatieve metaal-afdrukken en verstuurden de metalen platen, de matrix, wereldwijd. Maar die dingen zijn vreselijk zwaar en dus kostbaar om te versturen.
Er werden in de tijd dat iedereen op band opnam dus ook geen banden verstuurd. Dat heeft meerdere redenen, maar de belangrijkste is dat je na drie of vier keer kopiëren al duidelijk kwaliteitsverlies kunt horen. Zelf boekte ik meestal twee studio’s om die reden. In de ene studio werkte ik en uit de andere studio haalden we de recorders om zo weinig mogelijk kopieën te hoeven maken en zoveel mogelijk origineel materiaal direct van de oorspronkelijke band te gebruiken.
Sommige pop bands maakten met behulp van het kwaliteitsverlies overigens hun sound. The Beach Boys bijvoorbeeld hebben door veelvuldig dubben van hun achtergrondkoortjes een overduidelijke Beach-boy sound. Die wordt door het verlies in kwaliteit als gevolg van het dubben veroorzaakt. Tegenwoordig maakt Brian Wilson heel knap van plugg-in’s gebruik, die het effect nabootsen. Je kunt je voorstellen dat een band die van dit dub-effect gebruik maakte, hard in een studio kon gaan staan vloeken als het geluid digitaal even fris en helder bleef tijdens het kopiëren als bij de eerste opname.
Bovendien moet een mastertape 1 op 1 gekopieerd worden als je de opname met tape naar een vinyl perser wilt sturen. Stel je hebt 100 grammofoonplaat-persers wereldwijd. En 1 uur muziek. Dan moet je iemand 100 uur in een studio kopieën laten maken. Dat is meer dan 12 dagen! Bovendien zijn studio banden erg zwaar en kosten ze erg veel om te versturen. Vervolgens komt het ergens eerst bij de douane te liggen. Je moet er douaneformulieren voor invullen om te versturen en om te ontvangen. Importheffingen betalen etc etc
Die laatste bezwaren gelden ook voor de metalen matrix. En daarom kiest men er tegenwoordig voor om de muziek digitaal aan te leveren. Eenvoudig versturen per internet en klaar. De persers in Nederland maken zelf hun matrix.
En tot slot: De dynamiek van vinyl is veel beter dan die van tape. En als je het artikel van Aartjan leest, is dat erg belangrijk.
De beste dynamiek krijg je op dit moment met 32-bit-floating point. Mijn droom is het om ergens op de helling van een hoge vulkaan die met sneeuw bedekt is, het geluid van een vallend sneeuwvlokje op te nemen. En dan hoop ik dat de vulkaan begint te knallen, vlak nadat het vlokje is gevallen. En dan kan ik met 32-bit-floating point zonder dat ik het opname-niveau hoef bij te stellen ook de vulkaan opnemen. Zonder vervorming en volledig in balans met de overige geluiden volgens de natuurlijke geluid-sterkte zoals het te horen was toen ik het opnam.
Maar dat kun je op vinyl nooit, maar dan ook nooit weergeven. Met een gewone versterker ook niet maar eentje die dat kan, komt er dan wel!
(PS heb je die plaat gezien met de titel: ‘The Nagra Tapes’ ? Ik moest er hartelijk om lachen. Met een moderne goedkope Tascam heb ik opnamen gemaakt en dezelfde opnamen maar dan opgenomen op een Nagra vergeleken. Je begrijpt mijn oordeel wel. De ouderwetse Nagra was een fantastische machine dat wel. Maar dat is geen reden tot verheerlijking.)
Tidal heeft sinds jaar en dag -en inmiddels ook Apple Music- high res audio.
Zelf geen ervaring met Tidal, maar bij Apple Music kost het niets extra en kan je de kwaliteit kiezen van 128kbs AAC tot 24bit/192khz ALAC.
Die laatste moet je eigenlijk wel op een computer icm DAC afspelen
engels alsjeblieft ?
Click the “translate”-button at the bottom left
Wat klinkt mooiër en meer decibel , betreft :
koor-zang , stereo ? Welke website(s) te downloaden?
En betreft dance-disco , stereo en met subwoofer kanaal.
Qobuz.com klinkt het beste.
Subwoofer kan via een geschikte versterker met speakers
Ik heb dcc opnames van 18 bit, deze opnames zijn subliem. Met Pasc codering, wat een diepte en breedte. Ook de muziekinstrumenten op de voorgrond staan als een huis. Detaillering is ongehoord. Phillips heeft een studie gedaan waaruit voorkwam dat 18 bit het maximaal hoorbare is wat een mens kan horen. Door weg te laten wat geen betrekking heeft heb je meer informatie voor datgene wat wel belangrijk is en dat is de beleving. Lees eens een test van de dcc 951.
Hoi Aartjan, dank voor je blog, ik lees alles en geniet ervan!
Ik heb een vraagje over DAC’s: ik gebruik nu die Sonata op mijn Mac Mini voor mijn stereo-installatie (van mooie kwaliteit). Ik twijfelde of het zin heeft die DAC te upgraden voor een HIFI ding zoals de topping D90. Die Sonata kan al 24 bit tot 192 KHZ afspelen, ik verwacht hogere resoluties weinig verschil meer te horen. Verder vraag ik me af of een duurdere DAC op een ‘mooiere’ manier die 24 bit op 192 KHZ kan afspelen, of dat het in principe gewoon hetzelfde verloopt. Wat is jouw idee daarover?
Trouwens, ik trof nog ‘de grotere broer’ van die Sonata aan op het volgende forum. Daar meten ze alles door en ze zijn krankzinnig tevreden over die DAC. Die heb ik dus maar besteld als bescheiden upgrade. Ergens op p3 in de comments vind je een link naar Ali voor een goedkope variant. Misschien nog aardig voor je op te reviewen. https://www.audiosciencereview.com/forum/index.php?threads/hidizs-s8-usb-c-headphone-adapter-review.10823/
Ik denk wel dat je verschil gaat horen, maar hoe duurder hoe subtieler de verschillen, vind ik. Laat maar wetenn!
wat een bullshit verhaal MP3 is helemaal geen 16Bit ,alleen een normale cd is dat als je het over 24 bit hebt dan heb je het over geluid van een dvd,surround namelijk, is hoger omdat het geluid 5 x verdeeld word. waarom denk je dat bij mp3 anders 320kbps gebruikt word.dat is namelijk maar iets van 20 % van die 16BIt. zeker door een broekie geschreven. nooit het tijdperk van plaat en cd meegemaakt.
https://www.google.com/search?q=is+mp3+16bit
beetje laat…..
Leuk artikel! Misschien wat dingen die ik denk te missen;
– Waar is het onderdeel ‘Super audio cd’ SHCD er wordt weinig over gezegd?
https://en.wikipedia.org/wiki/Super_Audio_CD
Het is nooit populair geworden omdat alleen vermogende audiofielen zich hiermee
bezig hielden, maar ik dacht toch dat dit medium de beperkingen van cd gedeeltelijk
ophief? Het was in ieder geval geen gecomprimeerd formaat zoals 24bit FLAC.
– Erg technisch over digitale geluids bestanden, prima! Maar vergeet niet het is ook zeker de
door versterking die telt. Uit een laptop of ipad krijg je naar mijn idee nooit een goed geluid.
Je kunt het perfecte digitale media formaat hebben met een DAC omzetter, maar als je
afhankelijk bent van je beperkte laptop of mobiele telefoon versterkertje die het analoge
geluid wat uiteindelijk in je oor komt produceert, wat levert het dan
op? Ik wil niet als een ouwe lul klinken, ik voel me zeker niet zo, maar ik ben 42 en heb de
tijd van kwaliteit versterkers nog meegemaakt in de rijke jaren 90. Dat is echt wat anders
hoor! Als je nu 20 bent zie je de geluids wereld in termen van mobiele telefoons.
Persoonlijk ben ik weer terug bij vinyl. Ja het kraakt soms en het is veel werk om het goed af te stellen, maar that’s part of the fun! Behalve de geluids kwaliteit is er nog een andere reden. Op een plaat staat een echte muziek golf, geen plusjes en minnetjes. Een lp kan je echt vastpakken je hebt wat. Al die plastic troep gaat kapot (bij mij dan….)
Super Audio CD bevat Direst Stream Digital geluid: DSD. Dit werk met een zeer hoog aantal samples per minuut, maar werkt met een resolutie van slechts 1 bit. Daarom wordt dan ook slechts het verschil gemeten ten aanzien van de voorgaande sample en moesten SACD’s vroeger ook enige tijd in de speler geladen worden.
Het gevolg is dat als er een onnauwkeurigheid in de voorgaande sample zit, alle volgende samples dezelfde fout zullen vertonen.
Bij 16, 24, 32 of 32 bit floating point worden alle samples individueel gemeten. Het mag dus als een raadsel gelden waarom vermogende audiofielen aan DSD de voorkeur gaven/geven. En ik ga er maar liever niet over speculeren of het inderdaad zo is en waarom dan. Wel is de hoeveelheid samples die DSD in staat is te lezen en te produceren erg verleidelijk om op de een of andere manier te gebruiken.
En dat is nu daadwerkelijk het geval in professionele audiostudio’s. Vooruitstrevende technici gebruiken een techniek waarbij 32 bit floating point met 384 Khz en DSD worden gecombineerd. Ik denk dat het werkt door de ruimte tussen de 384 Khz samples in te vullen met DSD metingen. Dat betekent dat alle 32 bit samples waanzinnig nauwkeurig worden gemeten. En dat het geluid in de ruimte ertussen telkens wordt gevolgd met DSD. En ontstaat er dan een fout, dan is deze dus in 1 seconde/384.000 weer hersteld.
DSD biedt gezien zijn aard ook geen mogelijkheid om het geluid digitaal te bewerken. Immers in een DSD signaal kun je niet zomaar monteren omdat de sample waar je wilt beginnen ergens midden in het geluid, geen enkele informatie bevat ten aanzien van dat geluid.. Enkel de verandering van de ene er aan voorafgaande sample wordt geregistreerd. Dus moet het geluid eerst analoog worden gemaakt of omgezet in het bit systeem.
Maar bij de nieuwe combinatie techniek is dat dus ook geen probleem meer.
Zeer verhelderende uitleg waarvoor dank, spijtig dat er zo weinig 24 bits of zelfs 18 bits (DCC recorder van Philips) opnames ter beschikking zijn. De industrie zag of ziet daar waarschijnlijk geen brood in.
Ten slotte wil ik nog zeggen dat het uiteindelijk gaat over de essentie van het muziek beluisteren en dat de techniciteit alleen maar een hulpmiddel mag of kan zijn.
Het klassieke concert in de concertzaal blijft voor mij nog steeds de absolute beleving van het muziek beluisteren.
In ieder geval met veel respect voor uw uiteenzetting
.
Ik vindt het gewoon gelul ,volgens mij is die bijna doof de schrijver van dit verhaal,plaat mag je helemaal niet vergelijken met cd ,een appel smaakt toch ook niet als een peer.
En lijkt mij verstandig een fatsoenlijke installatie te kopen.
mvg wol
Allemaal goed en wel, maar die Hi Res is en blijft een zootje en je hebt er een computer voor nodig en echt goedkoop kan men het ook niet noemen en fysiek heeft men niets in handen. Ook blijft de onzekerheid of men nu wel “echte” Hi Res download (koopt).
Ook zien de meeste consumenten door het bos de bomen niet meer.
SACD (op schijf) leek me de beste oplossing voor de verbetering van CD,
waarom ze zo’n schijfje niet konden of wilden aanbieden aan € 20 (CD prijs)
heeft de boel om zeep geholpen.
Toch nog even dit :
De gewone CD is en blijft steengoed.
Helaas wordt er in uw artikel niet over gesproken dat die gewone CD
op een “deftige” CD speler (of DAC) in feite nauwelijks verbetering nodig heeft.
Hier komt meer bij kijken dan bits en sampling om de uiteindelijke klankkwaliteit te bepalen.
Wat vinyl betreft : zin en onzin!
Oude (analoge) opnames op vinyl gezet klinken inderdaad beter dan de her uitbrenging ervan op CD. Nieuw uitgebrachte nummers kopen op vinyl is onzin,
want deze werden digitaal opgenomen en je moet er al de nadelen van vinyl bijnemen.
Moest men heden ten dage een nieuwe opname maken :
– Analoog en men zet deze op vinyl
– Analoog en men zet deze op CD
– Digitaal en men zet deze op vinyl
– Digitaal en men zet deze op CD
Het beste ? Gebruik uw verstand :)
Gino
http://www.audiohouse.be
Helemaal mee eens. Cd’s klinken heel goed, daar is echt niets mis mee. Maar het kan nog beter. Er is tot 1998 echt geen puinhoop van gemaakt.
Misschien ook nog even doorlezen: http://homestudioplugin.nl/digitaal-audio-techniek/perfect-geluid/
Hee Aart Jan, goed stuk ! Sinds ik hier een BlueSound Node 2 heb staan luister ik ook steeds vaker naar 24-96. Makkelijk te vinden iig. Ik zou niet meer terug willen, zeker niet naar Vinyl. Realiseerde me nooit zo dat heel veel van die jaren 80 opnames onherstelbaar lelijk zijn. Jammer, want muzikaal veel mooie dingen.
Als je dan recente opnames hoort in HD ( voor mij heel veel pop/indie, Jazz en moderne klassieke muziek ) dan gaat er wel een wereld open ! Dit was trouwens ook een interessant stuk : http://www.laweekly.com/music/why-cds-may-actually-sound-better-than-vinyl-5352162
Groet Jeroen
Zie ook: https://xiph.org/~xiphmont/demo/neil-young.html
wow man, jij bent to the point, geweldig!!! wat een gelul bestaat er verder in de ruimte van die hifi freaks he
ik speel ook met een dac musical fidellity ben ook bezig met vergelijken van spotify met tidal, spotify ietsje rommeliger en minder exact dan tidal, tidal ietsje scherper wel maar echter dus.
wil ook die 24 bits gaan downloaden en afspelen via usb vanaf lap top, speel nu spotify ook zo en nu tidal 20 euries ook aan t proberen
wat hebben ze er in die muziekbussiness een zooitje van gemaakt he, onvergeeflijk eigenlijk, dat verhaal van 1984 tot 1998 is echt zo, vindt ik ook, is onherstelbaar gewoon, ik wou dat alles zo klonk als die oude maxi 12 inch 45 toeren singles van begin tachtiger jaren, vind jij ook weet ik zeker!
heb me eigen speakers gebouwd met 2 25 inch woofers een mid en een goeie tweeter, van alles geprobeerd maar dat klink gewoon het best (voor mij dan) wel goeie versterker maar gewoon analoog ding van Yamaha, kan die dac met rood en wit kabeltje gewoon in op cd direct weet je wel..
hoor wel duidelijk verbetering laatste jaren met de goed opgenomen akoestische popmuziek gelukkig maar ben al 53 dus oren worden al ietsje minder maar zijn nog zeer ok, hou van zoveel muziek man maar als er een zeer goede opname bij zit gaat ie ff hard en dan echt adrenaline dat ken je wel….
ik moest gewoon reageren omdat je zoveel onzin weglaat geweldig gewoon!!
ik groet je!,
andre wols uit poortugaal onder rotterdam
tnx man! Ja 12 inch 45 toeren! Dat klonk altijd subliem, onovertroffen!!